Τα Χουχλιά, από το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

1. Ανθρωπογεωγραφία
Το παραθαλάσσιο χωριό Χουχλιά βρισκόταν στο νοτιοανατολικό άκρο της νήσου Αλώνης (Paşalimanı), 13 χλμ. ΒΔ της Αρτάκης. Η ονομασία του οικισμού ήταν κοινή σε χριστιανούς και μουσουλμάνους. Προέρχεται πιθανότατα από τους πολλούς κοχλιούς (σαλιγκάρια) που υπήρχαν στην παραλία του οικισμού.
Το 1915, όταν το χωριό εκκενώθηκε από τους Νεότουρκους, όπως και τα υπόλοιπα παραθαλάσσια πολίσματα με χριστιανικό πληθυσμό, ο αριθμός των κατοίκων ανερχόταν σε 876 (120‑130 οικογένειες). Οι συνεχείς όμως διωγμοί και κακουχίες μέχρι το 1922 μείωσαν τον αριθμό των κατοίκων σε 300 περίπου (80 οικογένειες). Η καταγωγή διαφόρων οικογενειών του χωριού ήταν από την Κρήτη, την Άνδρο, τα Γανόχωρα της Θράκης, τη Σκύρο, τη Χίο και την Ήπειρο. Πάντως οι μεταναστεύσεις αυτές πρέπει να έλαβαν χώρα πριν από το 17ο αιώνα. Η γλώσσα των κατοίκων ήταν η ελληνική, με αρκετά στοιχεία όμως που πλησίαζαν στην κρητική διάλεκτο. Τουρκικά γνώριζαν μόνο οι ναυτικοί.
2. Διοικητική δομή – Εκκλησιαστική εξάρτηση – Θρησκεία – Εκπαίδευση
Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε για τις αρχές του 20ού αιώνα, τα Χουχλιά υπάγονταν διοικητικά στο μουδουρλίκι του Πασαλιμανιού του καϊμακαμλικιού της Αρτάκης, το οποίο με τη σειρά του ανήκε στο μουτεσαριφλίκι του Μπαλούκεσερ του βιλαετίου της Προύσας. Το χωριό το διοικούσε μουχτάρης (τον οποίο οι κάτοικοι αποκαλούσαν τσορμπατζή) που αναδεικνυόταν μέσα από εκλογές κάθε δύο χρόνια. Οι μόνες τουρκικές αρχές που υπήρχαν στο χωριό ήταν ένας τελωνοφύλακας και ένας λιμενάρχης (αυτός μετά το 1910).
Εκκλησιαστικά τα Χουχλιά υπάγονταν στη μητρόπολη Προκοννήσου, η οποία είχε παλαιότερα έδρα την Αλώνη. Μετά το 1906, όμως, αυτή μεταφέρθηκε στον Μαρμαρά. Ο πληθυσμός του χωριού ήταν αποκλειστικά ελληνικός. Υπήρχε μια μεγάλη πέτρινη εκκλησία, αφιερωμένη στην Αγία Τριάδα, και ένα μεικτό εξατάξιο σχολείο, το οποίο στεγαζόταν σε διώροφο κτήριο που χτίστηκε το 1910. Στο ισόγειο του κτηρίου στεγάζονταν διάφορα μαγαζιά, το ενοίκιο των οποίων το εκμεταλλευόταν η εκκλησιαστική επιτροπή για να φροντίζει για την πληρωμή του δασκάλου (35‑55 λίρες ετησίως).
3. Στοιχεία Οικονομίας
Η κύρια απασχόληση των κατοίκων ήταν η ναυτιλία. Διέθεταν γύρω στα 40‑45 καΐκια 10‑15 τόνων, μετά το 1904 όμως άρχισαν να αγοράζουν και πλοία μεγαλύτερης χωρητικότητας. Οι βασικές εμπορικές ανταλλαγές του οικισμού διεξάγονταν κυρίως με την Αρτάκη.
4. Εγκατάσταση στην Ελλάδα
Οι κάτοικοι εκδιώχθηκαν για πρώτη φορά το 1915 σε διάφορα χωριά της Προύσας. Το 1918 επέστρεψαν στο χωριό, το οποίο εγκατέλειψαν οριστικά το καλοκαίρι του 1922. Στην Ελλάδα εγκαταστάθηκαν στον Μόλυβο και στο Σιγρί της Μυτιλήνης και στον Πειραιά.

Bibliography :
Κοντογιάννης Π., Γεωγραφία της Μικράς Ασίας. Φυσική σύστασις της χώρας, πολιτική γεωγραφία, φυσικός
πλούτος, Αθήναι 1921
Αναγνωστόπουλος Α., Γεωγραφία της Ανατολής. 1: Φυσική κατάστασις της Ανατολής, Αθήναι 1922
Μήλλας Α., Προποντίδα. Μια θάλασσα της Ρωμιοσύνης, Αθήνα 1992
Λάμπρος Αδ., Αφισιά και Χουχλιά, Μιτυλήνη 1959

Glossary :
βιλαέτι (βαλιλίκι), το
Η ανώτατη βαθμίδα της διοίκησης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία αφορούσε μεγάλες διοικητικές περιοχές. Οι μεγάλες επαρχίες της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ονομάζονταν αρχικά εγιαλέτ. Η νέα διαίρεση του 1864 εισήγαγε τον όρο βιλαγέτ (vilayet), κατά αντιστοιχία προς το
γαλλικό διοικητικό όρο départment, μικρότερης όμως έκτασης. Ο διοικητής του βιλαετιού ονομαζόταν βαλής και είχε εκτεταμένες δικαιοδοσίες.
καϊμακαμλίκι, το
Oθωμανική διοικητική μονάδα που αντικατέστησε τον καζά στην Ύστερη Οθωμανική περίοδο, μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση του 1864.
μουδιρλίκι (μουδουρλίκι), το
Οθωμανική διοικητική μονάδα στην Ύστερη Οθωμανική περίοδο, υποδιαίρεση του καϊμακαμλικιού, με διοικητή το μουδίρη ή μουδούρη.
μουτεσαριφλίκι, το
Οθωμανική διοικητική μονάδα μεσαίου μεγέθους που αντικατέστησε το σαντζάκι κατά την Ύστερη Οθωμανική περίοδο, μετά τη διοικητική
μεταρρύθμιση του 1864.
μουχτάρης, ο
Αιρετός κοινοτικός υπάλληλος, ο επικεφαλής της κοινότητας σε επίπεδο χωριού ή συνοικίας.
τσορμπατζής
Τσορμπατζήδες ονομάζονταν οι προεστοί των ορθόδοξων κοινοτήτων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Sources
Αρχείο Προφορικής Παράδοσης Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, φάκ. Β 232.